مقدمه

جان برنال، پژوهشگر و استاد تاریخ علم، معتقد است که چون علوم طبیعی با دستکاری و دگرگون کردن ماده ارتباط دارند، سرچشمه‌ی جریان اصلی علم را باید در فناوری‌های انسان‌های نخستین دانست که با تقلید و نه از راه آموزش، به نسل‌های دیگر منتقل می‌شد. پیشرفت این فناوری‌های نخستین، به پدیدآمدن نخستین تمدن‌های جهان انجامید و در تمدن‌هایی مانند بین‌النهرین، مصر، ایران و چین بود که آرام‌آرام نظریه‌پردازی درباره‌ی چیستی، چگونگی و چرایی پدیده‌های طبیعی آغاز شد. دانشی را که مردم بین‌النهرین بر لوح‌‌های گلی، مردم مصر باستان بر پاپیروس و ایرانیان باستان بر پوست جانوران ماندگار کرده بودند، یونانیان باستان به ارث بردند و به آن سامان دادند. علم در روم باستان جایگاه ارزشمندی نیافت و در سده‌های میانه و در دوره‌‌ی آشوب اروپا، روزگار خوشی نداشت. به ناچار، میراث علم یونان به شرق بازگشت و در ایران دوره‌ی ساسانی، نسیم تازه‌ای از علم وزیدن گرفت. سپس همه‌ی این دستاوردها به دست مسلمانان رسید و گسترش یافت. دانش و فناوری از راه مسلمانان به اروپا رسید و نوآوری‌های بزرگی را باعث شد و سرانجام به پیدایش علوم امروزی انجامید.

معرفی کتاب

سرچشمه های علم را باید در کهن‌ترین تمدن‌های جهان جست و جو کرد. بسیاری از لوح‌های گلی که مردمان بین‌النهرین باستان برای ثبت مشاهدات خود به کارمی بردند، هنوز هم بر جای مانده است. ما از برسی این نوشته‌ها پی برده ایم آن‌ها نخستین مردمانی بودند، که به برسی بدن انسان پرداختند، نظام اوزان و مقیاس را به کار بردند و گیاهان و جانداران را گروه بندی کردند. همچنین می‌توانستند محاسبه های پیچیده ریاضی را انجام دهند و با درمان‌های گیاهان گوناگونی آشنا بودند. کتاب علم در بین النهرین، در شش فصل به بررسی علم و میراث علمی تمدن بین النهرین باستان می پردازد. عناوین این شش فصل عبارتند از:

• بین النهرین: جایی که علم آغاز شد

• درمان های باستانی

• پیدایش ریاضیات

• کاوش در آسمان

• نگاهی به طبیعت

• میراث مردم بین النهرین

اطلاعات کتاب

• کتاب علم در بین النهرین نوشته کارل موس، از سوی انتشارات محراب قلم و در مجموعه تاریخ علم برای نوجوانان منتشر شده است.

مجموعه تاریخ علم:

مجموعه‌ی تاریخ علم برای نوجوانان که با کوشش انتشارات محراب قلم منتشر شده است، نقش هر یک از تمدن‌های کهن را در پیشرفت علم برای نوجوانان بازگو می‌کند. . هر یک از این کتاب‌ها با صفحه‌آرایی زیبا و رنگی چاپ شده‌‌اند. شش کتاب از این مجموعه را حسن سالاری ترجمه کرده و کتاب “علم در ایران باستان” را خود ایشان نوشته است. وی در این کتاب از نقش ایرانیان باستان در پیشرفت کشاورزی و رام‌ کردن اسب برای سوارکاری و ذوب فلزهایی مانند مس و ساختن آلیاژهایی ماند مفرغ می‌گوید و یادآور می‌شود که کهن‌ترین دانشگاه و بیمارستان جهان در سرزمین ایران بنیان‌ نهاده شد و برخی نوآوری‌های ایرانی مانند آسیابادی، انگیزه‌ی دانشمندان و نوآوران امروزی برای ساختن نیروگا‌ه‌های بادی شده است.

سالاری، نگارش کتاب علم در ایران باستان را زیر نظر یونس کرامتی و عسگر بهرامی، از پژوهشگران بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، انجام داده‌ است. یونس کرامتی، ویرایش علمی کتاب “علم در اسلام” و “علم در یونان باستان” را نیز برعهده داشته و عسگر بهرامی به ویرایش علمی دیگر کتاب‌های این مجموعه پرداخته است. ترجمه و نگارش روان، بهره‌گیری از ویراستاران زبده و کاردان و تصویرهای زیبا و صفحه‌آرایی گیرا، این مجموعه را منبع سودمندی برای نوجوانان علاقه‌مند به تاریخ علم ساخته است. جُرج سارتُن ، پژوهشگر تاریخ علم، در کتاب مقدمه بر تاریخ علم، در پاسخ به پرسش «آیا تاریخ چیزی به ما می‌آموزد؟» می‌گوید: «تاریخ علم به مردم خواهد آموخت که سودمند باشند، که برادر باشند و یکدیگر را یاری کنند.» انتظار می‌رود نوجوانان ایرانی پس از خواندن کتاب‌های مجموعه‌ی تاریخ علم برای نوجوانان در این راه گام بردارند و چونان پیشینیان خود در پیشرفت علم سهیم شوند. این مجموعه شامل هفت کتاب است:

• علم در بین‌النهرین

• علم در یونان باستان

• علم در ایران باستان

• علم در مصر باستان

• علم در چین باستان

• علم در روم باستان

•  علم در اسلام